Testament lub pokrewieństwo – to dwa źródła uprawniające do spadku po osobie zmarłej. Wbrew pozorom podział majątku spadkowego często okazuje się łatwiejszy w przypadku dziedziczenia ustawowego, gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu. Wskazanie konkretnej osoby w testamencie z pominięciem innych spadkobierców nierzadko prowadzi do rodzinnych sporów, które znajdują rozwiązanie dopiero w sądzie.
Sporządzenie testamentu jest czynnością prawną, która pozwala na rozrządzenie majątkiem na wypadek śmierci. Natomiast jako dokument, który zawiera treść oświadczenia spadkodawcy, sporządzony ręcznie, w formie aktu notarialnego lub urzędowego protokołu, testament jest środkiem dowodowym. Stanowi podstawę dziedziczenia i może zawierać dyspozycje majątkowe o bardzo dużej wartości. Sposób otwarcia i ogłoszenia testamentu regulują przepisy Kodeksu postępowania cywilnego.
Otwarcie i ogłoszenie testamentu
Gdy osoba, u której znajduje się testament, dowie się o śmierci spadkodawcy, powinna złożyć dokument w sądzie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Uchylanie się od tego obowiązku może skutkować koniecznością zapłacenia grzywny, a także naprawy ewentualnych szkód wynikających z takiego postępowania.
Na podstawie złożonego testamentu i dowodu śmierci spadkodawcy sąd otwiera i ogłasza testament – nie są potrzebne żadne opłaty ani osobny wniosek o ujawnienie testamentu. Osoby zainteresowane mogą być obecne przy tej czynności, jednak nie są informowane o terminie posiedzenia. O dokonaniu otwarcia i ogłoszenia testamentu sąd (lub notariusz) informuje osoby, których dotyczą rozrządzenia testamentowe oraz wykonawcę testamentu.
Sąd nie ma obowiązku informowania o planowanym terminie otwarcia spadku nawet osoby, która złożyła testament, chyba że jednocześnie złożyła ona stosowne żądanie. Oznacza to, że data nie jest znana również spadkobiercom ustawowym, którzy nie zostali wymienieni w testamencie. Bardzo często dowiadują się oni o istnieniu testamentu dopiero po jego ogłoszeniu, co z reguły budzi całkiem uzasadnione emocje – opowiada ekspert z Kancelarii Radcy Prawnego „De Iure” w Siemianowicach Śląskich.
Z otwarcia i ogłoszenia testamentu spisywany jest protokół, który opisuje zewnętrzny stan testamentu, wymienia datę sporządzenia, a także datę złożenia i osobę, która złożyła dokument w sądzie. Na testamencie odnotowuje się datę otwarcia i ogłoszenia. Komplet dokumentów przechowywany jest w sądzie spadku lub u notariusza.
Spadkobiercy pominięci w testamencie
Otwarcie testamentu jest krokiem poprzedzającym stwierdzenie nabycia spadku – niezbędne do np. dysponowania dziedziczonymi nieruchomościami czy pieniędzmi na kontach bankowych testatora. O postępowaniu w sprawie stwierdzenia nabycia spadku na pewno dowiedzą się już wszyscy spadkobiercy ustawowi – co wynika z odrębnych przepisów. Warto wiedzieć, że jeśli dzieci (bądź dalsi zstępni), małżonek lub rodzice zmarłego zostali pominięci w testamencie, przysługuje im prawo do zachowku, czyli części wartości udziału spadkowego, który przypadałby im w przypadku dziedziczenia ustawowego. Dochodzenie zachowku nie zawsze musi odbywać się na drodze sądowej. Zdecydowanie lepszym rozwiązaniem dla obu stron jest ugoda.
